წმინდა მეფე დავით აღმაშენებელი (XIს.)ხსენება 26 იანვარი (8 თებერვალი)
დავითი მეფობდა საქართველოში XI საუკუნეში . თავისი ბავშვობის დროს დავითი გახდა მოწამე და მხილველი საქართველოს საშინელი უბედურებისა. ჩვენს ქვეყანას შემოესია მხეცი ხალხი, ფრიად მრავალრიცხოვანი, რომელსაც დიდძალი ჯარი ჰყავდა. ეს ხალხი იყო ოსმალები, ანუ თურქები. მათ დაიპყრეს ჯერ მრავალი ქვეყანა და ბოლოს შემოიჭრნენ საქართველოში. გადაწვეს ქალაქები და ბევრი ადამიანი დახოცეს. საქართველო თითქმის გავერანდა. პატარა ექვსი წლის დავითმა ძლივს გაასწრო ქუთაისიდან რაჭისკენ, როცა ოსმალები თავს დაესხნენ ამ ქალაქს და ცეცხლი წაუკიდეს.
დატანჯულ ხალხს დიდი იმედი ჰქონდა დავითისა. ეს იმედი სავსებით ასრულდა. დავითი სამაგალითოდ აღიზარდა და როცა თექვსმეტი წლისა შესრულდა, ყველას აოცებდა თავისი დევისებური ტანოვანობით, დიდი ჭკუით და საარაკო მხნეობით. ამის გამო ხალხმა მოითხოვა დავითის დაუდევარი მამისაგან, რომ სამეფო ტახტი თავისი ვაჟისთვის დაეთმო. ისიც ხალხის ნებას დაჰყვა, აკურთხებინა მეფედ თექვსმეტი წლის დავითი და თვითონ მონასტერში წავიდა ბერად.
უპირველეს ყოვლისა, მეფე დავითი შეუდგა ოსმალების თავიდან მოშორებას. ბრძოლით ეს არ შეიძლებოდა ჯერჯერობით, რადგანაც ხალხი მეტად შემცირებული და დაუძლურებული იყო. დავითმა ოსმალების მბრძანებელს მიმართა ასეთი სიტყვებით: „თქვენი შიშით ხალხი გახიზნულია მთა-კლდეებში, გაღატაკებულია და დასარბევსაც კი ვეღარაფერს შოულობთ. გადით საქართველოდან, ხალხი ჩამოვა თავის მიწა-წყალზე, ხვნა-თესვას შეუდგება, დოვლათს შეიძენს და ყოველწლივ გადაიხდის თქვენს ხარკს“. ოსმალები დაეთანხმნენ დავითს, გავიდნენ საქართველოდან და დაბანაკდნენ სამხრეთით, ოსმალეთში. მაშინ ჩვენი ხალხი ჩამოვიდა მთებიდან, ააშენა დანგრეული სოფლები, მიჰყო წინანდებურად ხელი მეურნეობას და მალე მოღონიერდა. ამ მოღონიერებას ხელი დიდად შეუწყო დავითმა, რომელიც დაუღალავად ზრუნავდა ხალხის ფეხზე დაყენებასა და მის კეთილდღეობაზე. ტყეში ყოფნის დროს ბევრი ხალხი დასნეულდა; დავითმა ამ სნეულთათვის დიდ სოფლებში თავისი ხარჯით გამართა სახალხო სამკურნალოები – ლაზარეთები – სადაც ავადმყოფებს უფასოდ ინახავდნენ და წამლობდნენ. თვითონ დავითი ხშირად ინახულებდა ხოლმე ამ სამკურნალოებს და მამობრივ მზრუნველობას არ აკლებდა ავადმყოფებს. ამასთანავე, მამობრივ შემწეობას უხვად აძლევდა ყველა ღარიბსა და გლახაკს. თუ რომელსამე დღეს შემწეობას ვერ აღმოუჩენდა გაჭირვებულს, იმ დღეს დაკარგულად თვლიდა და ამბობდა: „დღეს მე ცოდვებმა ნება არ მომცეს, უფლის ვალი გადამეხადაო“.
ოსმალთაგან დანგრეული ქალაქები დავითმა ყველანი ააშენა, განაახლა გორი, რომელიც მიწასთან გაასწორეს ოსმალებმა პირველი შემოსევის დროს.
დავითი იყო მეტად ღვთისმოყვარე გვირგვინოსანი: აშენებდა ეკლესიებს, ხშირად დადიოდა წირვა-ლოცვაზე და მის მოწყალებას საზღვარი არ ჰქონდა. იგი შემწყნარებლურად ეკიდებოდა სომხების, მუსლიმანებისა და ებრაელების სჯულს და სასულიერო საკითხებზე ესაუბრებოდა კიდეც მათ სასულიერო პირებს.
დავითის გამეფებამდე გლეხს შეეძლო მხოლოდ მღვდლობა მიეღო; ეპისკოპოსად ვერ ეკურთხებოდა, რაც უნდა ღირსეული ყოფილიყო. ეპისკოპოსად სულ თავად-აზნაურები იყვნენ. ეს კიდევ არაფერი. ყველაზე უარესი ის იყო, რომ მღვდლები ყმები იყვნენ ბატონებისა გლეხებივით და იხდიდნენ ყველა საყმო გადასახადს. დავითმა მოიწვია რუის-ურბნისის სახელით ცნობილი საეკლესიო კრება, რომელზეც მრავალი საეკლესიო საკითხი მოგვარდა. დავითმა მღვდელი გაათავისუფლა მონობისაგან, მიანიჭა დამოუკიდებლობა და უფლება ეპისკოპოსად კურთხევისა. განიკვეთნენ უღირსი სასულიერო პირები და მათ ადგილას ღირსეულნი დადგინდნენ.
დავითმა საქართველო კიდევ უფრო იმით გააძლიერა, რომ განათლებას ფართო გზა გაუხსნა. მან დააარსა მრავალი სასწავლებელი: დაბალი, საშუალო და მაღალი. ხალხს შვილები მიჰყავდა ამ სკოლებში და ეწაფებოდა განათლებას. დავითი ყოველ წელიწადს უნიჭიერეს კურსდამთავრებულ ყმაწვილებს სახელმწიფო ხარჯით უმაღლესი განათლების მისაღებად საბერძნეთში გზავნიდა, რომელიც მაშინ განათლებით ყველაზე დაწინაურებული იყო. თვითონ დავით მეფე უჩვენებდა ხალხს ჩინებულ მაგალითს სწავლის სიყვარულისა: ჰქონდა მდიდარი ბიბლიოთეკა წიგნებისა და კითხულობდა ყოველთვის, როცა კი სამეფო საქმეებისაგან მოიცლიდა. ასე გასინჯეთ, ლაშქრობისა და ნადირობის დროსაც თან დაჰქონდა წიგნები საკითხავად.
როცა ქვეყანამ ძალ-ღონე მოიკრიფა, დავითმა შეადგინა დიდი ჯარი და ხარკი აღარ მისცა ოსმალებს. ესენი გაბრაზებულნი გამოეშურნენ საქართველოსკენ; მაგრამ დავითი მათ საზღვარზე მიეგება და საშინლად დაამარცხა. გაქცეულ მტერს უკან დაედევნა და სულ გაანადგურა. ბრძოლის ველზე გაჩნდა ახალი ჯარი ოსმალებისა, მაგრამ დავითმა მათაც შავი დღე აყარა. ათჯერ კიდევ სცადეს ოსმალებმა ბედი, მაგრამ ყველა ომი მთავრდებოდა მათი დამარცხებით და გაქცევით. ასეთი გამარჯვება ოსმალებზე დავითს იმანაც გაუადვილა, რომ ჩრდილო კავკასიიდან მან მოისველია თავისი სიმამრის ჯარი. მაგრამ მთავარი მიზეზი ყველა გამარჯვებისა იყო თავად დავითი. მის სიმამაცეს საზღვარი არ ჰქონდა, თავგანწირულად იბრძოდა და არაერთხელ დაჭრილა გაცხარებულ ბრძოლაში. მტერს მაშინ დაეცემოდა ხოლმე, როცა იგი არ მოელოდა, იქიდან მოუვლიდა, საიდანაც მტერს ფიქრი არ ჰქონდა.
დავითმა მთლიანად გაათავისუფლა საქართველო ოსმალებისაგან, მაგრამ მხოლოდ ამით არ დაკმაყოფილდა. ველური ოსმალები გარეკა სომხეთიდანაც და მათი მონობისაგან გაათავისუფლა სომეხთა დედაქალაქი ანისი, სადაც დანიშნა მთავარმართებლად ჩინებული ქართველი მოღვაწე. აგრეთვე განდევნა ოსმალები ყველა მახლობელი ქვეყნიდან. შავი ზღვიდან დაწყებული კასპიის ზღვამდე ოსმალების აღარსად იყვნენ და ყველა ხალხმა შვება იგრძნო. ამიერკავკასიის მადლიერმა ხალხებმა დავითი აღიარეს მეფეთა მეფედ და ნებაყოფლობით ყოველწლიურ ხარკს აძლევდნენ.
დავითი ყველას ხიბლავდა თავისი კაცთმოყვარეობით; შესისხლხორცებული ჰქონდა სახარების სწავლა, გამსჭვალული იყო მოყვასის გულწრფელი და მხურვალე სიყვარულით, მუდამ ხალხის კეთილდღეობაზე ზრუნავდა და საკუთარი თავი დავიწყებული ჰქონდა. ამასთან, მეტად უყვარდა ღვთის მსახურება. ამის გამო დავითი საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ წმინდათა თანა შერაცხა.
დავითი დამარხულია დიდებულ გელათის მონასტერში, რომელიც თვითონვე ააგო ქალაქ ქუთაისის ახლოს.
დატანჯულ ხალხს დიდი იმედი ჰქონდა დავითისა. ეს იმედი სავსებით ასრულდა. დავითი სამაგალითოდ აღიზარდა და როცა თექვსმეტი წლისა შესრულდა, ყველას აოცებდა თავისი დევისებური ტანოვანობით, დიდი ჭკუით და საარაკო მხნეობით. ამის გამო ხალხმა მოითხოვა დავითის დაუდევარი მამისაგან, რომ სამეფო ტახტი თავისი ვაჟისთვის დაეთმო. ისიც ხალხის ნებას დაჰყვა, აკურთხებინა მეფედ თექვსმეტი წლის დავითი და თვითონ მონასტერში წავიდა ბერად.
უპირველეს ყოვლისა, მეფე დავითი შეუდგა ოსმალების თავიდან მოშორებას. ბრძოლით ეს არ შეიძლებოდა ჯერჯერობით, რადგანაც ხალხი მეტად შემცირებული და დაუძლურებული იყო. დავითმა ოსმალების მბრძანებელს მიმართა ასეთი სიტყვებით: „თქვენი შიშით ხალხი გახიზნულია მთა-კლდეებში, გაღატაკებულია და დასარბევსაც კი ვეღარაფერს შოულობთ. გადით საქართველოდან, ხალხი ჩამოვა თავის მიწა-წყალზე, ხვნა-თესვას შეუდგება, დოვლათს შეიძენს და ყოველწლივ გადაიხდის თქვენს ხარკს“. ოსმალები დაეთანხმნენ დავითს, გავიდნენ საქართველოდან და დაბანაკდნენ სამხრეთით, ოსმალეთში. მაშინ ჩვენი ხალხი ჩამოვიდა მთებიდან, ააშენა დანგრეული სოფლები, მიჰყო წინანდებურად ხელი მეურნეობას და მალე მოღონიერდა. ამ მოღონიერებას ხელი დიდად შეუწყო დავითმა, რომელიც დაუღალავად ზრუნავდა ხალხის ფეხზე დაყენებასა და მის კეთილდღეობაზე. ტყეში ყოფნის დროს ბევრი ხალხი დასნეულდა; დავითმა ამ სნეულთათვის დიდ სოფლებში თავისი ხარჯით გამართა სახალხო სამკურნალოები – ლაზარეთები – სადაც ავადმყოფებს უფასოდ ინახავდნენ და წამლობდნენ. თვითონ დავითი ხშირად ინახულებდა ხოლმე ამ სამკურნალოებს და მამობრივ მზრუნველობას არ აკლებდა ავადმყოფებს. ამასთანავე, მამობრივ შემწეობას უხვად აძლევდა ყველა ღარიბსა და გლახაკს. თუ რომელსამე დღეს შემწეობას ვერ აღმოუჩენდა გაჭირვებულს, იმ დღეს დაკარგულად თვლიდა და ამბობდა: „დღეს მე ცოდვებმა ნება არ მომცეს, უფლის ვალი გადამეხადაო“.
ოსმალთაგან დანგრეული ქალაქები დავითმა ყველანი ააშენა, განაახლა გორი, რომელიც მიწასთან გაასწორეს ოსმალებმა პირველი შემოსევის დროს.
დავითი იყო მეტად ღვთისმოყვარე გვირგვინოსანი: აშენებდა ეკლესიებს, ხშირად დადიოდა წირვა-ლოცვაზე და მის მოწყალებას საზღვარი არ ჰქონდა. იგი შემწყნარებლურად ეკიდებოდა სომხების, მუსლიმანებისა და ებრაელების სჯულს და სასულიერო საკითხებზე ესაუბრებოდა კიდეც მათ სასულიერო პირებს.
დავითის გამეფებამდე გლეხს შეეძლო მხოლოდ მღვდლობა მიეღო; ეპისკოპოსად ვერ ეკურთხებოდა, რაც უნდა ღირსეული ყოფილიყო. ეპისკოპოსად სულ თავად-აზნაურები იყვნენ. ეს კიდევ არაფერი. ყველაზე უარესი ის იყო, რომ მღვდლები ყმები იყვნენ ბატონებისა გლეხებივით და იხდიდნენ ყველა საყმო გადასახადს. დავითმა მოიწვია რუის-ურბნისის სახელით ცნობილი საეკლესიო კრება, რომელზეც მრავალი საეკლესიო საკითხი მოგვარდა. დავითმა მღვდელი გაათავისუფლა მონობისაგან, მიანიჭა დამოუკიდებლობა და უფლება ეპისკოპოსად კურთხევისა. განიკვეთნენ უღირსი სასულიერო პირები და მათ ადგილას ღირსეულნი დადგინდნენ.
დავითმა საქართველო კიდევ უფრო იმით გააძლიერა, რომ განათლებას ფართო გზა გაუხსნა. მან დააარსა მრავალი სასწავლებელი: დაბალი, საშუალო და მაღალი. ხალხს შვილები მიჰყავდა ამ სკოლებში და ეწაფებოდა განათლებას. დავითი ყოველ წელიწადს უნიჭიერეს კურსდამთავრებულ ყმაწვილებს სახელმწიფო ხარჯით უმაღლესი განათლების მისაღებად საბერძნეთში გზავნიდა, რომელიც მაშინ განათლებით ყველაზე დაწინაურებული იყო. თვითონ დავით მეფე უჩვენებდა ხალხს ჩინებულ მაგალითს სწავლის სიყვარულისა: ჰქონდა მდიდარი ბიბლიოთეკა წიგნებისა და კითხულობდა ყოველთვის, როცა კი სამეფო საქმეებისაგან მოიცლიდა. ასე გასინჯეთ, ლაშქრობისა და ნადირობის დროსაც თან დაჰქონდა წიგნები საკითხავად.
როცა ქვეყანამ ძალ-ღონე მოიკრიფა, დავითმა შეადგინა დიდი ჯარი და ხარკი აღარ მისცა ოსმალებს. ესენი გაბრაზებულნი გამოეშურნენ საქართველოსკენ; მაგრამ დავითი მათ საზღვარზე მიეგება და საშინლად დაამარცხა. გაქცეულ მტერს უკან დაედევნა და სულ გაანადგურა. ბრძოლის ველზე გაჩნდა ახალი ჯარი ოსმალებისა, მაგრამ დავითმა მათაც შავი დღე აყარა. ათჯერ კიდევ სცადეს ოსმალებმა ბედი, მაგრამ ყველა ომი მთავრდებოდა მათი დამარცხებით და გაქცევით. ასეთი გამარჯვება ოსმალებზე დავითს იმანაც გაუადვილა, რომ ჩრდილო კავკასიიდან მან მოისველია თავისი სიმამრის ჯარი. მაგრამ მთავარი მიზეზი ყველა გამარჯვებისა იყო თავად დავითი. მის სიმამაცეს საზღვარი არ ჰქონდა, თავგანწირულად იბრძოდა და არაერთხელ დაჭრილა გაცხარებულ ბრძოლაში. მტერს მაშინ დაეცემოდა ხოლმე, როცა იგი არ მოელოდა, იქიდან მოუვლიდა, საიდანაც მტერს ფიქრი არ ჰქონდა.
დავითმა მთლიანად გაათავისუფლა საქართველო ოსმალებისაგან, მაგრამ მხოლოდ ამით არ დაკმაყოფილდა. ველური ოსმალები გარეკა სომხეთიდანაც და მათი მონობისაგან გაათავისუფლა სომეხთა დედაქალაქი ანისი, სადაც დანიშნა მთავარმართებლად ჩინებული ქართველი მოღვაწე. აგრეთვე განდევნა ოსმალები ყველა მახლობელი ქვეყნიდან. შავი ზღვიდან დაწყებული კასპიის ზღვამდე ოსმალების აღარსად იყვნენ და ყველა ხალხმა შვება იგრძნო. ამიერკავკასიის მადლიერმა ხალხებმა დავითი აღიარეს მეფეთა მეფედ და ნებაყოფლობით ყოველწლიურ ხარკს აძლევდნენ.
დავითი ყველას ხიბლავდა თავისი კაცთმოყვარეობით; შესისხლხორცებული ჰქონდა სახარების სწავლა, გამსჭვალული იყო მოყვასის გულწრფელი და მხურვალე სიყვარულით, მუდამ ხალხის კეთილდღეობაზე ზრუნავდა და საკუთარი თავი დავიწყებული ჰქონდა. ამასთან, მეტად უყვარდა ღვთის მსახურება. ამის გამო დავითი საქართველოს მართლმადიდებელმა ეკლესიამ წმინდათა თანა შერაცხა.
დავითი დამარხულია დიდებულ გელათის მონასტერში, რომელიც თვითონვე ააგო ქალაქ ქუთაისის ახლოს.
No comments:
Post a Comment